Củng cố vững mạnh mạng lưới thư viện huyện thị làm cơ sở triển khai chấn hưng văn hóa đọc trong cộng đồng

Phạm Thế Khang
Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam

I. Sự cần thiết củng cố vững mạnh mạng lưới thư viện cấp huyện

1. Những yêu cầu cơ bản để chấn hưng văn hóa đọc    

            - Có chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển văn hóa đọc với tầm Chiến lược quốc gia.

- Có nhiều sách. Sách mới. Sách đẹp. Sách hay, nội dung tốt, thiết thực. Sách đáp ứng nhu cầu đọc cho các đối tượng. Sách miễn phí hoặc giá rẻ, phù hợp với khả năng người mua.

- Có nơi phục vụ việc đọc thuận tiện: nhà thư viện với phòng đọc rộng rãi, thoáng mát, đủ ánh sáng. Nơi đọc sách công cộng ở vị trí thuận tiện cho việc đi lại của bạn đọc trong khu vực. Thủ tục đăng ký bạn đọc dễ dàng, mở cửa vào thời gian thích hợp. Bạn đọc được tiếp cận trực tiếp với sách báo muốn đọc.

- Nơi đọc sách công cộng luôn có sách báo mới, phong phú nhiều chủng loại. Có máy tính kết nối đường truyền Internet tốc độ cao. Bạn đọc được đọc trên máy miễn phí.

- Cán bộ phòng đọc sách công cộng phục vụ tận tình, văn minh, lịch sự, có năng lực hỗ trợ việc tốt cho bạn đọc tra cứu tìm tin.

- Các cấp, các ngành, đặc biệt của ngành Giáo dục - Đào tạo có trách nhiệm, cùng phối hợp với hệ thống thư viện công cộng (TVCC) trong việc hình thành một thế hệ đọc sách trong 05-10 năm tới.

Với những yêu cầu như vậy, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực cần tham gia để triển khai chiến lược “chấn hưng” văn hóa đọc. Trước hết, đó sẽ là nhiệm vụ của ngành Tuyên giáo, ngành Giáo dục, Thư viện (TV), Xuất bản, Phát hành sách, Thông tin - Truyền thông, Hội Nhà văn, Hội Thư viện, các đoàn thể… Tuy nhiên, để chiến lược đạt được những mục tiêu như mong muốn, việc hình thành mạng lưới TV tỉnh, huyện và cơ sở (xã hoặc thôn làng, bản ấp) và trường học vững mạnh là một trong những yếu tố có ý nghĩa quyết định. Đây sẽ là một chương trình mang tính quốc gia rộng lớn. Căn cứ thực tế hiện nay của nước ta và năng lực có tính khả thi, theo tôi cần tạo bước đột phá cho việc phát triển văn hóa đọc ở cộng đồng trong 05-10 năm tới, là: Vấn đề củng cố vững mạnh toàn bộ mạng lưới thư viện cấp huyện (huyện, thị, quận).

2. Vì sao lại lựa chọn việc củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện - bước đi đầu trong 05 năm tới?

- Để xây dựng văn hóa đọc trong cộng đồng, nhất thiết chúng ta phải xây dựng mạng lưới TV, tủ sách ở cấp xã, thôn làng vững mạnh. Việc củng cố TV huyện là bước đi đầu tiên trước khi chúng ta triển khai việc xây dựng mạng lưới TV cơ sở. Căn cứ năng lực nhiều mặt hiện nay của hệ thống TV công cộng, chúng ta chưa thể tiến hành đồng thời xây dựng TV ở cả 2 khu vực huyện và cơ sở. Vì, đối với TV huyện sẽ là củng cố cái đã có, nhưng nếu là TV cơ sở sẽ phải là xây dựng mới hoàn toàn. Để đảm bảo tính bền vững, tránh tình trạng TV cơ sở chết non, chết yểu hàng loạt như đã từng xảy ra trong những năm 70, 80 của thế kỷ trước, 05 năm đầu (2012-2017), nên tập trung sức lực, dành mọi ưu tiên cho việc củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện.

- Mỗi tỉnh có tới hàng trăm xã, TV tỉnh không thể trực tiếp chỉ đạo, xây dựng và hỗ trợ phong trào đọc cho nhân dân ở cấp xã. TV huyện sẽ là cánh tay nối dài của TV tỉnh, là lực lượng trực tiếp thay TV tỉnh triển khai chiến lược phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng.

- Củng cố tốt mạng lưới TV huyện sẽ tạo nên hiệu ứng lan tỏa cho việc phát triển văn hóa đọc. Thực tế cho hay, nơi có TV huyện vững mạnh thì huyện đó có phong trào đọc sách báo tốt. Việc củng cố TV huyện có nhiều thuận lợi, vì đây là loại hình TV công lập; có truyền thống, nề nếp, có cán bộ và các quy định về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, kỹ thuật, nghiệp vụ; với số lượng gần 700 thư viện là vừa phải, phù hợp với năng lực của Bộ trong việc đầu tư củng cố.

            - Tháng 11/2011, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt, cho phép Bộ Thông tin -Truyền thông tiếp nhận dự án “Nâng cao khả năng sử dụng máy tính và truy cập internet công cộng” trị giá hơn 35 triệu USD do quỹ Bill and Melinda Gates tài trợ. Ban Quản lý dự án (có cả Vụ Thư viện là thành viên) cho biết, lần này, dự án tập trung đầu tư về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cho gần 400 TV huyện trong cả nước. Có thể nói, đây là cơ hội vàng để chúng ta thu hút đông đảo học sinh sinh viên (HSSV), thanh thiếu niên và người lao động tới đọc sách truyền thống và sách điện tử, khai thác thông tin, nâng cao hiệu quả phục vụ, góp phần củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện.

- Hiện nay, Luật Thư viện đang được các cơ quan có trách nhiệm xúc tiến xây dựng, trình Quốc hội xem xét, phê duyệt trong năm nay. Việc xây dựng Luật Thư viện vừa thể hiện quyết tâm củng cố, phát triển văn hóa đọc nói chung của Đảng và Nhà nước trong chiến lược xây dựng xã hội học tập, vừa tạo nên hành lang pháp lý thuận lợi để sự nghiệp Thư viện Việt Nam phát triển.


3. Vài nét về hiện trạng mạng lưới thư viện cấp huyện

Với những số liệu thống kê hàng năm cơ bản nêu trên và qua nguồn thông tin trực tiếp điều tra xã hội học năm 2011 của Thư viện Quốc gia Việt Nam, bức tranh toàn cảnh về mạng lưới TV huyện với những ưu và nhược là:

- Mạng lưới TV huyện thị với hơn 600 đơn vị được trải rộng khắp các vùng miền đất nước. Tuy mức độ hoạt động có khác nhau, nhưng nói chung các TV huyện vẫn đang tồn tại và phát huy hiệu quả, dù mức độ có khác nhau. Các chương trình quốc gia hỗ trợ TV huyện về sách hạt nhân, phương thức luân chuyển sách, đầu tư xây dựng trụ sở TV, hỗ trợ trang thiết bị, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ hàng năm có nhiều tác dụng tốt. Đã xuất hiện một số TV huyện tiêu biểu xuất sắc về từng mặt, xứng đáng là mô hình để cả nước học tập.

- Tuy nhiên, phải nói rằng, mạng lưới TV huyện hiện nay còn rất yếu kém, chưa được quan tâm đúng với vị trí vốn có của nó. Tốc độ phát triển quá chậm nếu không nói là thụt lùi. Trên tất cả các mặt như số liệu điều tra cho thấy, gần 60% TV huyện đang thoi thóp tồn tại, hơn 30% TV hoạt động yếu. Số TV mạnh chỉ chiếm dưới 10%, sự chênh lệch trong mức độ hoạt động của toàn mạng lưới là quá lớn. Hiện nay, còn hơn 100 huyện chưa có TV huyện; Cả nước mới chỉ có 113/ 613 TV (18%) có trụ sở tương đối đảm bảo cho hoạt động; bình quân 1 TV huyện có 11.400 bản sách; chỉ có 59,7% số TV được cấp kinh phí mua sách báo mới hàng năm; Mỗi năm, bình quân 1 TV huyện phục vụ 271 bạn đọc (nơi nhiều nhất hơn 3.000 người, nơi ít nhất chỉ có 8 bạn đọc); bình quân 1,62 cán bộ làm việc cho 1 TV, 58% TV có 1 cán bộ, 28% có 2 cán bộ… Với cơ sở vật chất, biên chế chỉ có hơn 1 người/1 TV, ngân sách dành cho mua sách báo và hoạt động quá hạn hẹp nên nhìn chung mạng lưới TV huyện hoạt động yếu, hiệu quả thấp, đáp ứng yêu cầu của bạn đọc rất hạn chế, không đủ năng lực để góp phần tạo nên phong trào đọc sách báo trong cộng đồng. Đã quá muộn khi nói tới Nhà nước cần nhanh chóng ra tay, “chấn hưng” mạng lưới TV huyện, để hướng tới mục tiêu lớn hơn, rộng hơn: “chấn hưng văn hóa và giáo dục”.
  
- Xin trích ý kiến của một cán bộ lãnh đạo, tâm huyết trên lĩnh vực thư viện ở TP. Hồ Chí Minh khi đánh giá về mạng lưới TV cấp huyện trên địa bàn:

“Trong chiến lược xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, TV luôn được đặt lên hàng đầu. Thế nhưng, thực trạng hiện nay cho thấy việc các TVCC quận huyện hoạt động kém hiệu quả có một phần quan trọng từ sự bỏ quên, xem nhẹ của chính các cơ quan quản lý mà trực tiếp ở đây là các trung tâm văn hóa quận, huyện. Sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình giải trí ngày nay như điện ảnh, truyền hình, games điện tử… đã dẫn tới quá trình suy thoái, xa rời văn hóa đọc trong một bộ phận nhân dân. Đã có nhiều ý kiến, nhiều lời kêu gọi phục hồi văn hóa đọc, thế nhưng tại TP. HCM hiện nay, hệ thống TVCC ở quận huyện - những thành trì gần dân nhất của văn hóa đọc, lại đang bị quên lãng. Thành trì cũ kỹ, lạc hậu, những người lính canh giữ thành thiếu về lượng, hụt về chất nên không có gì lạ khi TVCC trở thành những thành trì bị quên lãng trong cuộc chiến. TVKHTH TP. HCM là đơn vị hỗ trợ về mặt nghiệp vụ cho các TVCC quận huyện nhưng nếu thiếu đi sự quan tâm của các cơ sở địa phương thì sự hỗ trợ đó không thể phát huy được.” (Kỷ yếu HN xây dựng và nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động của TV cấp huyện trong thời kỳ CNH-HĐH tháng 5/2008)

II. Mục tiêu và nội dung củng cố TV huyện vững mạnh

Để đáp ứng nhu cầu xây dựng xã hội học tập, căn cứ điều kiện kinh tế, chính trị của đất nước, trước mắt nên tập trung giải quyết 3 mục tiêu chủ yếu ở mức tối thiểu nhằm nhanh chóng củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện cả nước như sau:
      
1. Xây dựng trụ sở TV huyện - mục tiêu đến 2015

Với thực tế hiện nay, đây sẽ là việc đầu tiên cần làm trong chương trình củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện. Sau 5 năm, trụ sở của tất cả TV huyện được xây dựng sẽ tạo nên sự chuyển biến rất rõ nét trong văn hóa đọc quốc gia và là một hình ảnh sinh động về quyết tâm phát triển văn hóa đọc của Đảng và Nhà nước. Mục tiêu cụ thể là:

- Thành lập mới 100 TV huyện, đảm bảo 100% huyện có TV. Thay mặt Chính phủ, hàng năm Bộ VH-TT-DL cần giao chỉ tiêu cho từng tỉnh về việc thành lập TV huyện mới. Bộ VH-TT-DL nên dành một phần quỹ ngân sách hỗ trợ cho các TV huyện mới ra đời.

- Hoàn thành toàn bộ việc đưa trụ sở TV huyện ra khỏi UBND huyện trước năm 2015.

- Nhà nước cần dành ngân sách đầu tư xây dựng trụ sở cho gần 500 TV huyện hiện ở trong những căn nhà tạm bợ, không thích hợp cho việc bảo quản kho tàng và hạn chế việc đọc sách báo. Cần huy động đa dạng các nguồn tài chính, bao gồm ngân sách từ nhà nước trung ương và địa phương, từ xã hội hóa, kêu gọi các tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài (Hội CCB Mỹ đã đầu tư xây dựng xong 8/10 TV huyện tại Quảng Trị. Theo cam kết, Hội này sẽ hoàn thành nốt 2 TV trong năm nay).

- Với vị trí Chiến lược phát triển văn hóa đọc, đề nghị Nhà nước đứng ra vay tiền từ quỹ ODA hoặc Ngân hàng thế giới để đầu tư rộng khắp việc xây dựng trụ sở TV huyện. Bình quân mỗi TV cần tối thiểu là 3 tỷ VND tương đương 150.000 USD. Nếu xây dựng 500 TV sẽ cần nguồn lực 1.500 tỷ VND tương đương 75 triệu USD trong 05 năm. (Singapore đã đầu tư 1 tỷ đô la Singapore, tương đương 13.000 tỷ VND trong thời gian 1995-2000 để nâng cấp toàn bộ hệ thống TVCC theo khẩu hiệu “Xây dựng Singapore trở thành hòn đảo thông minh”. Kết quả, hơn 30% dân số Singapore đọc sách báo hàng năm tại các TV công cộng.)

- Bộ VH-TT-DL sẽ là người chủ trì dự án với sự tham gia của các sở, các huyện được đầu tư. Nên khuyến khích cơ chế 50-50 trong tổng vốn đầu tư (của Trung ương và địa phương). Vụ TV cần hoàn thành các mẫu thiết kế chung, vừa đỡ tốn kém vừa đảm bảo đúng quy cách trụ sở TV.

- Đầu tư sách báo, trang thiết bị cho TV: bao gồm bàn ghế bạn đọc, giá để sách báo, tủ mục lục, máy tính. Yêu cầu có đủ giá để bảo quản sách báo và phục vụ bạn đọc tự chọn sách theo yêu cầu, có đủ chỗ cho bạn đọc ngồi đọc. Tranh thủ dự án Bill and Melinda Gates để trang bị máy tính và đường truyền. Vận động các huyện chủ động đầu tư cho các TV chưa được đầu tư từ dự án. Bộ VH-TT-DL cần hỗ trợ đầu tư phần mềm TV điện tử cho các TV đã được đầu tư máy tính, tiến tới xây dựng mạng lưới TV huyện điện tử sau năm 2015.

2. Ngân sách cho hoạt động và mua sách báo mới hàng năm

- Cần có quy định cụ thể mức đầu tư bổ sung sách báo mới hàng năm trong nguồn ngân sách VH-TT của huyện. Vụ TV cần làm việc với Bộ Tài chính để có quy định bằng văn bản về mức đầu tư mua sách báo hàng năm cho TV. Hiện nay, các TV huyện hầu như không có mục đầu tư này mà chỉ tính bình quân ngân sách cho cán bộ trong phòng hoặc trung tâm văn hóa, ví dụ, mỗi cán bộ được đầu tư 30 triệu/năm. Nên trở lại việc xếp hạng TV làm cơ sở cho đầu tư, đảm bảo tính công bằng và động viên các TV phấn đấu vươn lên.

- Xây dựng phong trào đọc trong huyện: Vụ TV cần giao chỉ tiêu kế hoạch hàng năm cho các TV huyện. Đặc biệt lưu ý chỉ tiêu thu hút bạn đọc. Không thể để tình trạng, cả năm chỉ có 10-15 bạn đọc được TV phục vụ. Cần xây dựng chương trình phối hợp giữa TV huyện với TV trường học, tổ chức thường xuyên các hoạt động cổ vũ cho việc đọc sách. Các TV huyện có nhiệm vụ xây dựng điểm điển hình trong hoạt động đọc sách của học sinh các lứa tuổi, tiến tới rút kinh nghiệm, nhân rộng ra các điểm mới.

- Để đảm bảo tính hiệu quả trong sử dụng ngân sách, Vụ TV cần thống nhất với các cơ quan liên quan, chỉ đạo việc phân chia ngân sách hàng năm cho TV. Dự tính, nên phân bổ 15-20% ngân sách VH-TT-TT cho hoạt động TV nói chung. Cơ chế này tạm gọi “nước nổi, thuyền nổi”, ngân sách huyện đầu tư cho VH-TT-TT nhiều thì kinh phí cho TV huyện cũng được tăng và ngược lại. Cách làm này sẽ giúp cho cán bộ TV chủ động trong xây dựng kế hoạch hoạt động, tính toán hiệu quả nguồn ngân sách trong suốt cả năm. Ngân sách này sẽ không tính phần xây dựng cơ bản cho TV.

- Trong quá trình củng cố, Bộ VH-TT-DL nên duy trì và mở rộng hơn các Chương trình quốc gia cho TV huyện.

- Chương trình sách trợ giá của Bộ VH-TT-DL hàng năm nên đầu tư cho những sách chất lượng được đánh giá sau 01 năm xuất bản. Như vậy, vừa đảm bảo chất lượng sách trợ giá vừa khuyến khích, động viên các tác giả nâng cao chất lượng tác phẩm của mình.

3. Ổn định mô hình tổ chức và bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ TV huyện

            - Trước hết, cần giải quyết định biên tối thiểu 3 cán bộ cho 1 TV. Với số lượng tối thiểu đó, các TV mới có thể vừa tổ chức phục vụ bạn đọc tại trung tâm, vừa luân chuyển sách, đi xây dựng tủ sách, thư viện cơ sở và phối hợp tổ chức các hoạt động nhằm xây dựng phong trào đọc sách trong cộng đồng.

            - Cần sớm ổn định mô hình tổ chức của TV huyện theo hướng dẫn của Bộ VH-TT-DL theo hướng TV chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện của UBND huyện, Phòng Văn hóa và Thông tin tham mưu giúp UBND huyện thực hiện quản lý nhà nước đối với TV. Vụ TV nên đưa ra những tiêu chí để các TV phấn đấu, trở thành 1 đơn vị độc lập, có con dấu và tài khoản riêng. Các TV tỉnh nên nhân rộng mô hình TV huyện Định Quán và các TV huyện ở Đồng Nai.

- Vụ TV nên nhân rộng chương trình “xây dựng tầm nhìn và mục tiêu, kế hoạch hành động” cho các TV tỉnh, để TV tỉnh tổ chức cho các TV huyện nghiên cứu, nắm vững chức năng, nhiệm vụ, mục tiêu phấn đấu của mình trong 05-10 năm tới.
           
- TV tỉnh có nhiệm vụ tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ TV huyện. Cần ưu tiên dành thời gian tập huấn về áp dụng các chuẩn nghiệp vụ mới, về tổ chức các hoạt động cổ vũ văn hóa đọc, về sử dụng máy tính trong xây dựng cơ sở dữ liệu, phục vụ bạn đọc tra cứu, khai thác thông tin trên mạng, về tổ chức các hoạt động dịch vụ của TV huyện phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, phổ biến các tiến bộ kỹ thuật, đáp ứng nhu cầu phát triển của địa phương.

- Các TV tỉnh nên tổ chức những hội thảo chuyên đề về thực trạng việc đọc sách báo của nhân dân trên địa bàn huyện và những giải pháp nhằm thúc đẩy phong trào đọc, tiến tới xây dựng văn hóa đọc trong địa phương. Các cuộc hội thảo này cần mời rộng rãi các lực lượng xã hội cùng tham gia chứ không chỉ giới hạn trong cán bộ TV.

- Hàng năm, các TV tỉnh nên tổ chức cho cán bộ TV huyện đi tham quan, học hỏi bè bạn trong và ngoài tỉnh. Đây là phương pháp bồi dưỡng trực quan, có hiệu quả nhiều mặt đối với cán bộ TV. Các TV cần tăng cường hơn nữa các hoạt động giao lưu với bạn đọc, lắng nghe và tiếp thu ý kiến góp ý của bạn đọc.

- Để 3 mục tiêu quan trọng nhất trong việc củng cố vững mạnh mạng lưới TV huyện sớm được thực hiện, ngoài các giải pháp mang tầm vĩ mô của các cơ quan quản lý ở Trung ương, các TV tỉnh nên học tập cách giải quyết rất hiệu quả vấn đề TV huyện của tỉnh Hải Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu bằng xây dựng và trình Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt Đề án phát triển ngành thư viện toàn tỉnh (nội dung đã được giới thiệu trong Kỷ yếu Hội nghị tổng kết 05 năm hoạt động của hệ thống thư viện công cộng 2006-2010 và Tạp chí Thư viện Việt Nam số 4/2010). 

- Vụ TV, TVQGVN, Hội TV và TV các tỉnh cần phát động các đợt thi đua hàng năm trong các hệ thống TV. Trước mắt, hưởng ứng mạnh mẽ phong trào thi đua xây dựng TV thân thiện và người cán bộ TV tiên tiến. Gần đây báo chí đưa nhiều tin bài, phê phán những yếu kém của các TV. Tuy sự phản ánh của báo chí có phần phiến diện, nhưng đáng để chúng ta suy ngẫm. Thiết nghĩ, bằng việc làm cụ thể và thông qua phong trào thi đua tốt, chúng ta sẽ lấy lại hình ảnh đẹp về TV và cán bộ TV trong lòng bạn đọc. Đồng thời, qua phong trào thi đua, chúng ta sẽ lựa chọn những cá nhân, đơn vị tiêu biểu, đề nghị Đại hội cán bộ TV các nước Đông Nam Á lần thứ XV (CONSAL) vào tháng 5/2012 xét khen thưởng. Căn cứ mục tiêu thi đua chung, cần có tiêu chí thi đua cụ thể cho từng hệ thống, liên hiệp TV. Ví dụ, mục tiêu phấn đấu của các TV thuộc hệ thống Quân đội hiện nay là: “Tri thức làm nền, Tinh thông nghiệp vụ, Văn minh lịch sự, Chu đáo tận tình, Nỗ lực hết mình, Hoàn thành nhiệm vụ”.

Củng cố vững mạnh mạng lưới TV cấp huyện chắc chắn sẽ tạo nên một hiệu ứng xã hội tích cực trong việc “chấn hưng văn hóa và giáo dục”. Xin thay mặt hơn 35.000 cán bộ TV cả nước - những hội viên tương lai của Hội Thư viện Việt Nam xin gửi tới các nhà Sáng lập Dự án Văn hóa - Giáo dục Sách Hay lời cám ơn sâu sắc nhất. Chúc hội thảo thành công tốt đẹp.

Xin trân trọng cám ơn!

Hà Nội, 03/2012

P.T.K.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét