Để sách có thể tham góp vào sự phát triển Văn hóa, Giáo dục của đất nước


TS. Phạm Văn Rính

Dẫn nhập

Sách là nội hàm tri thức được tích hợp từ những kiến thức của nhân loại với sự sáng tạo thêm vào của cá nhân các tác giả làm cho sách luôi tươi mới, sống động, phù hợp với sự tiến bộ của nền văn minh nhân loại. Vì vậy có thể nói rằng sách là nền tảng của tri thức và nó luôn gắn với sự nghiệp văn hóa, giáo dục trong lịch sử phát triển của các quốc gia dân tộc. Tùy thuộc vào chiều hướng của sự phát triển mà sách luôn đổi mới cả về hình thức và nội dung để mang đến cho bạn đọc không chỉ kiến thức mà cả nguồn cảm hứng đọc sách. Từ những nhận thức đó chúng tôi cho rằng để sách trở thành nền tảng phát triển văn hóa giáo dục thì cần xem xét đến điều kiện cần và đủ để nó thực sự giữ được vai trò tối quan trọng trong đời sống của chúng ta. Thứ nhất, điều kiện cần là có nhiều sách hay từ các tác giả, dịch vụ cung cấp sách của các nhà sách thuận tiện và dịch vụ phục vụ bạn đọc ở các thư viện dễ dàng và tiện nghi.
Thứ hai, điều kiện đủ là làm cho người đọc ham mê đọc sách, từ sự nhận thức sâu sắc về vai trò của sách đối với việc nâng cao tri thức và chất lượng sống của con người và từ đó xây dựng thói quen đọc sách như một phần cuộc sống của mình. Đối với chúng ta, một nước đang phát triển nhanh với kỳ vọng sẽ căn bản trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020 như nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI đề ra thì chủ đề “Sách và chấn hưng văn hóa - giáo dục” trở thành một định hướng quan trọng để sự phát triển bền vững xác lập không chỉ cho hôm nay mà cho cả chặng đường phát triển sau này của đất nước. Ở nước ta, mục tiêu của chiến lược đã được Đảng và nhà nước xác định rất rõ vai trò của văn hóa - giáo dục là động lực để phát triển bền vững. Sách báo là nguồn cung cấp thông tin và tri thức tham góp vào sự hình thành nên sự nhận thức để đất nước, cộng đồng, xã hội và mỗi con người có thể phát triển toàn diện. Các nhà văn hóa và giáo dục thế giới đã thống nhất rằng các yếu tố thông tin - kiến thức - văn hóa là nền tảng đảm bảo cho một quốc gia có thể phát triển bền vững. Đây là một nguyên lý chung đối với mọi quốc gia, không phụ thuộc vào đất nước đó thuộc thể chế chính trị nào. Sách là nền tảng thông tin gắn với hợp phần thông tin, giáo dục mang nội hàm kiến thức từ sách và văn hóa là đặc thù chất lượng sống của các dân tộc. Sự đặc thù ấy tạo ra bản sắc của các nền văn minh trên thế giới.

Làm thế nào để có sách hay

Trong thư gửi Hội nghị Giáo dục toàn quốc vào tháng 7 năm 1948, Hồ Chủ tịch đã viết: “Chúng ta cần có một nền giáo dục kháng chiến và kiến quốc… Muốn như thế, chúng ta phải có sách kháng chiến và kiến quốc cho các trường”.

Từ lời dạy này của Bác, chúng ta thực sự thấm thía: muốn đẩy mạnh công cuộc công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước, muốn xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc và chấn hưng giáo dục, chúng ta cần có sách. Đây là một yếu tố quan trọng và là điều kiện cần đầu tiên để sách có thể tham góp vào sự phát triển của văn hóa, giáo dục.

Để có sách hay, trước hết phụ thuộc vào các tác giả, dịch giả. Sách hay vừa là mục tiêu của người viết sách, vừa là mong đợi của bạn đọc. Những cuốn sách hay thường ra đời trong những hoàn cảnh đặc biệt, được gọi là sự phát tiết của tác giả để ghi dấu sự tâm huyết, tình yêu cuộc sống, lao động sáng tạo của người viết. Đây là kết quả của lao động trí tuệ đặc biệt, vô giá và không thể tính bằng tiền. Vì vậy, chế độ thù lao cho những sản phẩm đặc biệt này đã được các nước đưa ra giải pháp “Luật bản quyền” không chỉ để đảm bảo sự tôn trọng nguyên tác của tác giả mà còn chống nạn đạo văn. Thù lao cho tác giả tùy thuộc vào số bản sách xuất bản và số lần tái bản. Đối với nhóm sách khoa học và công nghệ thì việc sử dụng phát minh của tác giả trong chế tác kỹ thuật và công nghệ, nhà sản xuất phải trả tiền tác quyền của phát minh. Chính nhờ giải pháp đó mà sách hay của các nước ngày càng nhiều và đóng góp không nhỏ cho văn minh nhân loại đặc biệt là cho khoa học và công nghệ. Trong hoàn cảnh cụ thể của nước ta thì giải pháp nào đây để luật bản quyền được tôn trọng và thực thi?. Vấn đề thứ hai, khi có sách hay nhưng trong một số trường hợp lại không được xuất bản nhiều vì ít bạn đọc. Điều này liên quan tới cách tiếp cận của tác giả với nhu cầu bạn đọc chưa được thông suốt. Cũng là một chủ đề hay, nhưng viết với tính khái quát cao siêu đối với sách báo văn hóa hay viết quá hàn lâm, ít tính ứng dụng đối với sách khoa học kỹ thuật đều có ít bạn đọc. Dường như việc dựa vào trình độ dân trí và đặc thù văn hóa giáo dục mà người viết sách cần có sự điều chỉnh thích hợp. Vấn đề thứ ba, Một số tác giả lần đầu viết sách đã ấp ủ có khi cả cuộc đời cho viết một cuốn sách hay, nhưng không biết làm thế nào để ký kết hợp đồng viết sách. Nhiều khi họ tự ti vì chưa một lần có tên tuổi trong làng sách. Và tất cả những ý tưởng hay, những kiến thức quý giá mang tính sáng tạo ấy để rơi vào quên lãng. Vấn đề cuối cùng, liên quan tới các vấn đề trên là nhiều tác giả có khả năng viết sách hay nhưng không muốn viết vì thù lao thấp, sợ nạn đạo văn và sợ mất những điều quý giá mà họ đã dày công nghiên cứu, tích lũy. Những người làm công tác quản lý về văn hóa, giáo dục cần thực hiện biện pháp, giải pháp làm thế nào có nhiều cuốn sách hay ra đời phục vụ bạn đọc, phục vụ sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục.

Làm thế nào để có được môi trường tiếp cận với sách tốt nhất có thể

Có sách hay từ các tác giả là điều mong đợi của bạn đọc. Sách được in ấn chuẩn, trình bày đẹp sẽ làm cho tác phẩm đến với bạn đọc giàu xúc cảm hơn. Đến thư viện tìm sách, đọc sách được phục vụ tận tình, người đọc hẳn sẽ mãn nguyện và ham đọc sách hơn.

Môi trường đọc sách lý tưởng chỉ có thể hình thành khi có sự tham góp tích cực của các nhà xuất bản, nhà sách và thư viện. Theo con số thống kê của ngành thông tin, truyền thông và ngành văn hóa, số lượng sách xuất bản tăng lên hàng năm, số lượng các thư viện cũng phát triển không ngừng từ sau năm 1954 đến nay. Nhà nước cũng thực hiện nhiều chương trình để nâng cao mức hưởng thụ văn hóa thông qua việc đọc sách cho người dân. Môi trường đọc sách đã được cải thiện. Nhưng có thể nói, chúng ta vẫn chưa xây dựng được một môi trường đọc sách lý tưởng. Nhiều sách hay vẫn không đến được với người đọc vì giá thành cao, không đến được với các thư viện vì những lý do “tế nhị”.

Có được sách hay là điều kiện cần, nhưng làm thế nào để sách đến được với đông đảo người đọc cũng là vấn đề cần đặt ra. Sách được xuất bản nếu không có sự tuyên truyền, hướng dẫn của các cơ quan văn hóa và giáo dục thì chính sách báo tự thân nó cũng khó phát huy vai trò trong xã hội. Sách thiếu nhi và sách cho giới trẻ, bộ phận non nớt và nhạy cảm trong xã hội cần được các nhà trường và toàn xã hội đặc biệt quan tâm trong hướng dẫn đọc sách, tìm sách. Sự thiếu tri thức nhiều khi không phải là thiếu sách mà là chọn sai sách, đọc sách không đúng đối tượng. Học cách tìm sách, học cách chọn sách đúng chủ đề quan tâm để đọc cũng là cách diệt dốt trong thời đại bùng nổ thông tin ngày nay.

Làm thế nào để mọi người ham mê đọc sách

Ham đọc sách là một quá trình tự thân. Với sự hỗ trợ của giáo dục sẽ thúc đẩy quá trình này sớm phát triển và đó là chiến lược mà nhiều nước đang áp dụng. Để quá trình này có hướng đi đúng, thì ngay từ những ngày đầu học chữ, người ta dạy cho trẻ “đọc hình”. Nói đúng hơn là học chữ thông qua nhận biết hình ảnh để thu hút trẻ thơ đến với sách. Khi tư duy của con người đã phát triển thì người ta chú trọng đến phát triển ngôn ngữ theo các chiều hướng khác nhau tùy vào sở trường của từng con người. Khi đã học đủ kiến thức và kỹ năng để làm việc, thì người ta tiếp tục giáo dục con người đọc sách để nhìn nhận thế giới quan sống đầy đủ hơn. Tất cả đều phục vụ cho việc nâng cao chất lượng sống của con người.

Như vậy có thể nói để có nhiều người ham đọc sách phụ thuộc vào kết quả rèn luyện giáo dục trong nhà trường, sự động viên tạo điều kiện cho con em của các gia đình, sự hướng dẫn của các thư viện, cũng như sự quan tâm, làm gương của người lớn và những hoạt động tạo ra môi trường đọc sách tốt của nhà nước và toàn xã hội. Việc chúng ta có thể làm được trong điều kiện hiện nay là thay đổi phương pháp giáo dục đào tạo của học sinh sinh viên. Lấy người học làm trung tâm phải dựa vào nâng cao kỹ năng đọc sách và sử dụng sách đúng cách. Làm thế nào để họ dành nhiều thời gian đọc sách. Tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới, “kiến thức thông tin” với hạt nhân là phương pháp đọc sách và tìm kiếm, sử dụng thông tin đã được các nhà trường và thư viện quan tâm trang bị cho người học, người đọc. Sự kết hợp giữa các thầy cô giáo và các cán bộ thư viện sẽ giúp cho học sinh, sinh viên hình thành kỹ năng, phương pháp và thói quen đọc sách. Thói quen ham đọc sách sẽ được hình thành từ thay đổi căn bản phương pháp đào tạo.

Lời kết

Từ nhận thức về vai trò quan trọng của sách đối với văn hóa và giáo dục mới chỉ là bước đi khởi đầu. Từ nhận thức đúng đến thay đổi thái độ của độc giả về đọc sách là vô cùng khó khăn cần có được sự phối hợp hành động đồng bộ của các ban ngành quản lý văn hóa - giáo dục, các nhà xuất bản, các tác giả sách và đặc biệt là các thầy cô giáo. Mỗi chúng ta hãy làm gương là một người đọc sách chuyên cần, các tác giả hãy viết nhiều cuốn sách hay cho xã hội, mỗi nhà xuất bản hãy đầu tư và có kế hoạch quảng cáo sách sinh động hơn nữa. Các thư viện làm thế nào đều trở thành những thư viện thân thiện… Tất cả sẽ tham góp vào quá trình chuyển từ thay đổi thái độ tìm sách, đọc sách sang hành động đọc sách thường xuyên của mọi người với đúng nghĩa lấy sách báo để nâng tầm văn hóa và nâng cao kiến thức của mình trong nghề nghiệp và các khía cạnh khác mà sách mang lại./.

Hà Nội, 03/2012

P.V.R.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét